3t risk analizi

3T Risk Analizi

İş sağlığı ve güvenliği yönetiminin içinde çeşitli yönetim adımları yer almaktadır. Risk değerlendirmesi ise bu adımlar arasında kilit öneme sahiptir. Bunlar şekilde gösterilmiştir. Ayrıca bu adımlar İş Sağlığı ve Güvenliği Yönetim Sistemleri (İBYS)’nin iyi bilinen ilkeleri ile uyumludur. Bu bölüm Risk Değerlendirmesinin diğer iş sağlığı ve güvenliği (İSG) yönetimi adımları ile ilgisi ve bunlarla nasıl etkileşim halinde bulunduğu üzerine yoğunlaşmıştır.

3T Risk Analizi nedir

3T ne anlama geliyor? Bunu 2012 de Finli Profesör Heikki Laitinen’e sormuştum.

3T'nin de, Fince Turvallisuus, Terveys, Tuottavuus olduğu, bu kelimeleri ise Güvenlik, Sağlık ve Verimlilik anlamına gelmektedir.

Cevabında; 3T Results Ltd. şirketinin ismi olduğu ve 3T’nin de, Fince Turvallisuus, Terveys, Tuottavuus olduğu, bu kelimeleri ise Güvenlik, Sağlık ve Verimlilik anlamına geldiğini yazmıştı.

İş Sağlığı ve Güvenliği Yönetim Sistemlerinin en büyük sorumluluğu İSG yönetiminin ilke ve hedeflerini belirlemektir. Ayrıca yönetim, işletmedeki tüm çalışanlar için İSG vazifelerini, sorumluluklarını ve ilgili faaliyetleri organize etmelidir.

İSG yönetimi, işyeri şartlarının Risk Değerlendirmesi üzerine temellendirilmiştir. İşyerinde oluşabilecek belirli risklere karşı düzeltici ve önleyici tedbirler alınmalıdır. Doğru önlemlerin alınması, sadece tehlikelerin ve sonucunda ortaya çıkacak risklerin doğru ve eksiksiz belirlenmesi ile mümkün olabilir. Risk Değerlendirmesinin bir işyerindeki tehlikeleri kısa bir süre içerisinde yok etmesi beklenmemelidir. Tehlikelerin ortadan kalkması durumuna daha ziyade uzun vadeli, devamlı bir çalışma ile gelinebilir, dolayısıyla temel ilke devamlı iyileştirme olmalıdır. Aynı zamanda, yöneticilerin, işletmedeki tehlike ve riskler hakkında eğitim ve iletişim desteği sağlaması da önem taşımaktadır. Bu sayede, çalışanlar arasında risk bilinci artacak ve tehlikeleri ortadan kaldırma konusunda aktif katkıda bulunmaları teşvik edilmiş olacaktır. Risk Değerlendirmesi, çalışma şartlarının sürekli, örneğin haftada bir kez, izlenmesi ile desteklenmelidir. Böylece, güvenlik davranışı, ergonomi, temizlik ve düzen gibi alanlarda meslek hastalıkları ve iş kazalarının kökenindeki nedenlerin izlenmesi sağlanacaktır. Hem Türkiye’de hem de Avrupa’da yürürlükte olan İSG mevzuatı, çalışma alanı ve yapılan işle ilgili olası sağlık ve güvenlik tehlikelerini belirlemenin işverenin yükümlülüğü olduğu ilkesinden hareketle hazırlanmıştır. Bu durumda, eğer tehlikeler ortadan kaldırılamıyor ise, işveren sağlığa yönelik olası etkileri değerlendirmek, hastalık ve kazaların önüne geçebilmek için gereken kontrol önlemlerini almalıdır. Risk Değerlendirmesi, hali hazırdaki tüm kontrol önlemlerinin yeterliliğini de hesaba katmak suretiyle, tehlikelerden kaynaklanan risklerin değerlendirilmesi ve kabul edilir olup olmadıklarına karar verme işlemi olarak tanımlanmıştır.

Risk Değerlendirmesi, nadiren öngörülebilen ve istisnai durumlarda söz konusu olan tehlikeler de dâhil olmak üzere bir işyerindeki her türlü tehlikeyi kapsamalıdır. Bu yüzden, eğer işyeri yeterli uzmanlığa sahip değilse, dışarıdan uzmanlardan danışmanlık talep edilmesi önerilir. Akılda tutulması gereken önemli bir husus da şudur; iki ayrı işyerinde her ne kadar prosesler birbirine benzese de, barındırdıkları tehlikeler ve riskler açısından bu işyerleri birbirinin benzeri veya aynısı değildir. Aslında, bir işyerinde bulunan tehlikeler ve riskler oraya özgü olduğu için, burada çalışanların edindiği tecrübe ve uzmanlığa başvurmak ve taleplerine kulak vermek gereklidir. Mühendisler, şefler ve çalışanlar veya çalışan temsilcileri bu sürece katılmalıdır. Talimatlar ve eğitim bu sürece kolaylık getirecektir.

3T Risk Analizi Yöntemi

Değişik amaçlar için kullanılan yüzlerce Risk Değerlendirmesi yöntemi bulunmaktadır. Bazı yöntemler temel olarak teknik sistemleri ve prosesleri analiz etmek için kullanılırken, bazıları da insanların çalışma faaliyetleri ile işle ilgili ve çalışma ortamındaki tehlikeleri analiz etmek için kullanılmaktadır. Ayrıca belirli endüstriler için geliştirilmiş yöntemler de bulunmaktadır. 3T Risk Değerlendirmesi yöntemi imalat ve proses endüstrileri de dahil çeşitli sektörlerde uygulanmak üzere tasarlanmış, ayrıca büyük şirketlerin yanı sıra KOBİ’lerde (küçük ve orta ölçekli işletmeler) de kullanılabilmektedir. 3T Risk Değerlendirmesi yöntemi yukarıda verilen Risk Değerlendirmesi ile ilgili adımların yürütülmesi için genel ve kapsamlı bir yöntem izlemektedir. Bir işyerinde bulunabilecek geniş yelpazede risk alanlarını kapsayan çeşitli modüllerden oluşmuştur. Bu modüllerin yanında, işyerlerinde oluşabilecek çeşitli tehlikeleri tasvir eden, toplamda yüz civarında maddeden oluşan bir kontrol listesi içeren A-4 formları verilmiştir. Ayrıca bunlara yeni maddeler ve yeni modüller eklemek de mümkündür. Bu özellik riskler için en baştan araştırma yapma yükümlülüğünü epeyce azaltmakta ve yanlışlıkla önemli bir tehlikenin gözden kaçırılması ihtimalini düşürmektedir. Ayrıca bu yöntem, geleneksel olasılık tanımlarının yerine kontrol düzeylerini koyarak risk için yeni bir tanım getirmekte, böylelikle uygulamayı daha kolay hale getirmektedir. Aşağıdaki bölümler 3T Risk Değerlendirmesi yönteminde izlenmesi gereken adımları detayları ile anlatmaktadır.

3T Risk Analizi Planlaması

Planlama aşaması Risk Değerlendirmesinin sistematik ve kapsamlı bir şekilde yapılmasını sağlamak için gereklidir. Buna ek olarak, planlama Risk Değerlendirmesi sürecini kolaylaştırır ve hızlandırır. Planlama aşağıdaki faaliyetleri içermelidir:

Art alan bilgilerinin edinilmesi: önceden vuku bulmuş kazalar, hastalıklar vb
Yönetim kadrosu ile çalışanların taahhüdünü ve katılımını sağlamak
Gerekli eğitimler
İşyerini Risk Değerlendirmesi için birimlere / alanlara ayırmak
Her bir birim / alanda kullanılacak belirli 3T Risk Değerlendirmesi modüllerini kararlaştırmak
Risk Değerlendirmesi yapmak
İyileştirici önlemlerin uygulanması ve izleme faaliyetleri

Risk Değerlendirmesi tüm çalışanları etkiler, bu yüzden Risk Değerlendirmesi süreci işyerinin değişik birimlerinde görev yapan çalışanların ihtiyaçlarına uygun hale getirilmelidir. Etkin bir değerlendirme yöntemi de, her birimdeki çalışanlar ile potansiyel tehlikeleri tartışmaktır: yöneticiler, şefler ve çalışanlar ve yeri geldiğinde diğer uzmanlar. Bu sayede geniş yelpazede uzman bilgisine erişilmiş ve bu süreçteki çeşitli tarafların taahhüdü alınmış olur. Risk Değerlendirmesinde önceden vuku bulmuş kazaları ve meslek hastalıklarını hesaba katmak zorunludur. Ayrıca, geçmişte yapılan Risk Değerlendirmeler, ELMERIsan izleme faaliyeti sonuçları (bu İSGİP projesinde geliştirilen bir performans izleme yöntemidir), ramak kala istatistikleri, çalışanların tıbbi kayıtları, malzeme güvenliği bilgi formları gözden geçirilmelidir. Bunlara ek olarak sektöre yönelik kazalar ve hastalıklarla ilgili yayınlar ve bunların önleyici tedbirleri de gözden geçirilmelidir Yönetimin taahhüt ortaya koyamaması durumunda Risk Değerlendirmesi çalışmalarının verimli sonuçlar üretmediği iyi bilinen bir gerçektir. Yönetim kendi taahhüdünü, Risk Değerlendirmesi tartışmalarına aktif olarak katılarak, iş güvenliği uzmanlarına çalışmalarını yürütebilmek için yetki vererek, gerekli tedbirlerin alınması için mali destek sağlayarak veya gerekli üretim/proses değişikliklerine izin vererek göstermelidir. Çalışanların taahhüdünü sağlamak, ilk aşamada tehlikelerle karşı karşıya kalan kişilerin çalışanlar olması nedeniyle eşit derecede önemlidir. Eğer çalışanlar işleri ile ilgili riskleri bilirlerse, kişisel koruyucu donanım (KKD) kullanmak gibi gerekli önlemlerin uygulanmasına gönüllü olarak katılım göstereceklerdir. Buna ek olarak, eğer tehlikelerin doğası ile ilgili doğru olarak bilgilendirilmişlerse, tehlikelerin ortadan kaldırılması için pratik çözümler de üretebileceklerdir, çünkü yaptıkları işin esas detaylarını ve inceliklerini başka herkesten daha iyi bilmektedirler. Bu, işyerinde iş güvenliği konusunun değişik yönleri üzerine planlı eğitim verilmesinin önemini açıkça göstermektedir. Risk Değerlendirmesi eğitimi bir diğer önemli konudur: eğer işyerinde bir iş güvenliği uzmanı varsa, bu kişiye bir gün içinde 3T Risk Değerlendirmesi yöntemi eğitimi verilebilir. Günün yarısının bir toplantı odasında teorik konular üzerinde geçirilmesi, geri kalan yarısının ise yöntemin uygulanacağı üretim bölümünde geçirilmesi tavsiye edilmektedir. Eğer bir iş güvenliği uzmanı veya daha önceden İSG üzerine eğitim almış herhangi biri bulunmuyorsa, dışarıdan uzmanlara danışılması tavsiye edilir. Bu uzmanlar, çeşitli potansiyel tehlikeleri ve kabul edilemez güvenli olmayan davranışları etkin olarak saptayabildikleri için, 3T Risk Değerlendirmesi yönteminin uygulamasını büyük ölçüde kolaylaştıracaklardır. 3T Risk Değerlendirmesi küçük ölçekli bir işletmede bütün olarak uygulanabilir. Fakat genellikle, bir işyerini küçük bölümlere ayırmak ve her bir bölüm için ayrı ayrı Risk Değerlendirmesi yapmak daha iyi bir fikirdir. Her bir bölüm barındırdığı tehlikeler açısından benzerlik gösteren çalışma alanları ve faaliyetler içermelidir. Bu bölümler genellikle işletmedeki birimler ve prosesler ile paralellik gösterir. Ancak, bazen çeşitli küçük birimleri tek bir bölüm olarak ele almak veya çok sayıda farklı iş istasyonlarını (frezeler, tornalar, presler vs.) içinde barındıran ve işletmede tek bir bölüm olarak adlandırılan büyük bir bölümü, Risk Değerlendirmesi için bölümlere ayırmak daha uygundur. 3T Risk Değerlendirmesi yöntemi ilerideki bölümlerde de açıklandığı gibi çeşitli modüller içermektedir. Beş temel modül her işyeri için gereken asgari grubu oluşturur. Uygun durumlarda, belirli risklerin daha kapsamlı değerlendirilmesi amacıyla ek modüller kullanılabilir. Risk Değerlendirmesi yapmak ise işyerinin büyüklüğüne bağlı olarak bir kaç gün sürebilir. 3T Risk Değerlendirmeyi ayrı ayrı uygulayabileceğiniz birçok bölüm olabilir. Risk Değerlendirmeyi İSG sorumlusu bir çalışan veya bir iş güvenliği uzmanı yapmalıdır. Varsa işyeri hekimi, yönetim kadrosundan bir temsilci ve çalışan temsilcisi değerlendirme sürecine katılmalıdır. Değerlendirme, bölümlerin gezilmesi ve şef ve çalışanlarla görüşülmesi suretiyle yapılmalıdır. Tehlikeleri belirlemek için ayrıca bir beyin fırtınası oturumu düzenlenebilir. Kurulum, bakım, onarım, temizlik, nakliye, işin kesintiye uğraması ve dışarıdan gelen ziyaretçiler gibi zaman zaman karşılaşılan faaliyetler ile ilgili tehlikelere dikkat edilmelidir. Ayrıca aşırı derecede kötü hava koşulları gibi nadir rastlanan olaylar da dikkate alınmalıdır Risklerin değerlendirilebilmesi için işletme yöneticisi veya yönetim kadrosundan bir temsilcinin, güvenlik uzmanlarının, işyeri hekimleri ve ilgili mühendislerin ve şeflerin de katıldığı bir beyin fırtınası düzenlenmesi gerekmektedir. Bu aşamada, tehlikelerin ortadan kaldırılması veya kontrol altına alınması için alınacak önlemler planlanır. Son olarak, teklif edilen önlemler onay için yönetime sunulur. Onaylandıktan sonra, bu önlemlerin uygulanması ve mevcut durumun izlenmesi yönetimin sorumluluğudur. KKD kullanılması, bir güvenlik talimatı gereği rafların temizliğinin ve düzeninin sağlanması gibi konularda uygulamayı sağlamalıdırlar.

3T Risk Analizinde Tehlikelerin Belirlenmesi

Tehlikelerin belirlenmesi Risk Değerlendirmesi için çok önemli bir adımdır. Eğer herhangi bir tehlike yok sayılmış veya fark edilmemiş ise, sonucunda ortaya çıkacak riskler ele alınmaz ve hiçbir önleyici tedbir değerlendirilmez; böyle bir yetersizliğin sonuçları çok ağır olabilir. Bu nedenle, tüm tehlikelerin kapsamlı bir şekilde ele alınması bir zorunluluktur. Daha önce de ifade edildiği üzere, art alan bilgilerini bir araya getirmek iyi bir fikirdir. Bu bilgileri edinebileceğiniz birkaç yer: geçmiş ve potansiyel meslek hastalıkları konusundaki bilgiler için çalışanların sağlık raporları, geçmişte meydana gelen kazaların ve ramak kalaların kayıtları, kimyasal maddelerin zararlı etkileri ile ilgili bilgi içeren malzeme güvenliği bilgi formları, gürültü ve hava ölçümleri gibi işyerindeki zararlı, tehlikeli ve fiziksel baskıya yol açan faktörlerin ölçüm sonuçları, ilgili önlemlerin de yer aldığı geçmiş Risk Değerlendirmesi sonuçları, performans izleme çalışmalarının sonuçlarıdır. Art alan bilgileri toplandıktan ve gözden geçirildikten sonra, işletme içinde veya dışında çalışan iş güvenliği uzmanları tarafından gerçekleştirilecek saha turları yapılmalı ve potansiyel tehlikeleri belirlemek için prosesler gözlemlenmelidir. Bunun için, her bir modülde yer alan kontrol listelerindeki maddeler ayrı ayrı ele alınmalıdır. Her maddeyi ele alırken, uzmanlar işyerinde gözlem yapmalı; mühendislerle, şeflerle ve gerekirse çalışanlarla görüşmelidirler. Kurulum, bakım, onarım, temizlik, nakliye, işin kesintiye uğraması ve dışarıdan gelen ziyaretçiler de dahil olmak üzere zaman zaman veya periyodik olarak karşılaşılan veya yürütülen faaliyetler de tartışılmalıdır. Gözlemlenen tehlikeler ve mevcut kontrol önlemleri hakkında 3T Risk Değerlendirmesi formları üzerine not alınmalıdır. Bazı tehlikelerin ortadan kaldırılması daha kolay olduğu için bunların ortadan kaldırılması için gerekli faaliyet tur esnasında kararlaştırılabilir ve not edilebilir. Daha zorlu olanlar Risk Değerlendirmesi ve kontrol için daha sonraya ertelenmelidir. 3T Risk Değerlendirmesi Yöntemi modüler bir yapıya sahiptir. Her Risk Değerlendirmesi kullanılması gereken 5 temel modülden oluşur. Bunlar metal sektöründeki tüm ilgili riskleri kapsamaktadır. Ayrıca bazı proses veya işleri değerlendirirken kullanılan 9 adet özel ve daha kapsamlı modül de bulunmaktadır. Her bir modül, bir kontrol listesi ve her bir tehlike için ayrı açıklamaların yanı sıra temel yasal yükümlülüklerin tanımlarını veya iyi işyeri uygulamalarını barındırmaktadır. 5 temel modül içerisinde toplam 33 kontrol listesi maddesi bulunmaktadır. Yani yöntem kendi içinde, tehlikeleri belirlemek ve riskleri değerlendirmek için gerekli olan temel İSG eğitim paketini ve gerek duyulan önleyici ve kontrol edici faaliyetleri içermektedir.

Temel modüller aşağıda verilmiştir:

Kazalara yol açabilecek tehlikeleri
Çalışma ortamındaki fiziksel tehlikeler
Çalışma ortamındaki kimyasal ve biyolojik tehlikeler
Yapılan işin kas ve iskelet sistemine yaptığı baskı faktörleri
Yapılan işteki psiko-sosyal stres faktörleri.

Beş temel modül metal sektöründe faaliyet gösteren İyi Uygulama Merkezleri (İUM) için kilit önem taşımaktadır. Kaza tehlikeleri en sık belirlenen tehlikelerdir. Fiziksel zorlayıcı faktörler ve kas-iskelet sistemini zorlayıcı faktörler, mühendisliğin genel olarak zayıf olduğu ve işin sağlık ve güvenlik standartlarına göre tasarlanmadığı KOBİ’lerde rastlanan en büyük sorunlardır. Bu durum, verimliliği de düşürmektedir. Kimyasal ve biyolojik faktörler, kimyasalların yaygın olarak kullanıldığı kaynak işleri ve yüzey işleme (boyama vb.) gibi değişik üretim proseslerinden kaynaklanan hava kirleticilerin bulunduğu metal sanayinde doğal olarak mevcuttur. Ayrıca, özellikle beyaz yakalı çalışanlar için, psikososyal zorlayıcı faktörler gün geçtikçe daha da önemli bir hale gelmektedir.

Özel modüller aşağıda verilmiştir:

İç nakliye ve taşıma
Genel trafikte araç kullanma
Makineler ve el aletleri,
Yangın güvenliği,
Çevresel konular
İşyerinde güvenlik ve davranış kültürü,
İşyeri bina ve eklentiler
Kurulum ve bakım çalışması,
İş sağlığı hizmetleri,
Değerlendirilen iş/konunun özel nitelikleri.

Özel modüllerden F (İç nakliye ve taşıma), M (Kurulum ve bakım çalışması), H (Makineler ve el aletleri) ve I (Yangın güvenliği), metal sektöründe faaliyet gösteren KOBİ’lerde daha sık dikkate alınmaktadır. Modül G (Genel trafikte araç kullanma) çerçevesinde; işe araç ile gidip gelen çalışanlar, işyerine gelen malzeme ve eşyanın taşınması, ürün sevkiyatının yanı sıra satış ve pazarlama faaliyetleri ile ilgili durumlar göz önünde bulundurulmalıdır. Bunların yanı sıra kurulum, montaj işlemleri için müşteri meskenlerine gidiş geliş de dikkate alınmalıdır. Modül L (İşyeri bina ve eklentileri), iş güvenliğinden çok emniyet ile ilgilidir. Modül J, çevresel konularla bağlantıdır. Dikkat çekilmesi gereken bir nokta, iş sağlığı, iş güvenliği ve çevre konularının yakından alakalı olduğudur; bunları beraber ele alan Bütünleşik Yönetim Sistemleri (BYS) KOBİ’lerdeki uygulamalarında iyi sonuçlar vermektedir. Özel modüllerde toplam 71 adet kontrol listesi maddesi bulunmaktadır. Yine de, bir işletme yeni bir modül veya kontrol listesi maddesi eklenmesini gerekli görebilir. Bu durumda, diğer modüllerdeki genel biçim özellikleri izlenerek, işletmeye özel maddelerin yer aldığı Modül O (Değerlendirilen iş/konunun özel nitelikleri) yaratılabilir veya daha kolayı mevcut modüllere birkaç yeni madde eklenebilir, bunun için her A-4 boyutlu formda yeterli boşluk bırakılmıştır.

3T Risk Analizi ile Risklerin Değerlendirilmesi ve Tehlikelerin Kontrolü

Bir bölümdeki tehlikelerin belirlenmesi bitirildikten sonra, riskler değerlendirilmelidir. Bu işlemin bir toplantıda grup çalışmasıyla gerçekleştirilmesi gerekmektedir; bunun için bir beyin fırtınası düzenlenmesi tavsiye edilir. Burada ekip, modülde yer alan her bir maddeyi ayrı ayrı ele almalı; potansiyel iş kazalarıyla meslek hastalıklarının şiddetini ve olasılığını göz önüne alarak risk puanlarını hesaplamalıdır. 3T Risk Değerlendirmesi formlarında bazı maddelerin „uygulanamaz’ veya „uygun’ addedildiğine dikkat edilmelidir. Bunların anlamı, o maddede belirtilen tehlikenin o birim ile ilgili olmadığı veya ortada bu tehlikeyle ilgili risk olmadığıdır. Böylece, bu durumlar için Risk Değerlendirmesine gerek yoktur. Öte yandan, „uygun değil’ ibaresinin bulunduğu maddeler bu tehlikelerle ilgili bir veya daha fazla risk olduğunu belirtir. Ekip bunları ayrıntılı olarak görüşmelidir. Bir tehlikeyi tamamen ortadan kaldıracak kolay ve hızlı uygulanabilir çözümler söz konusu olabilir. Bu, şekil 2’de belirtilen ‘tehlikeyi ortadan kaldırın’ adımına tekabül etmektedir. İlgili önlemler belirlenmeli ve işletme yönetiminin onayına sunulmalıdır. Doğru uygulandığı takdirde bu tedbirler geride hiçbir risk bırakmayacaktır; bir başka deyişle, uygulamadan önce tehlike ile ilgili saptanan kaza veya hastalıkların gerçekleşmesi imkânsız olacaktır. Birçok tehlikeyi ortadan kaldırmak kolay değildir; bu yüzden bir bölümde bulunan çeşitli risklere ilgili puanları verebilmek için değerlendirme süreci gerekli olacaktır. Bu bilgi risk yönetimindeki öncelikleri belirlemek açısından çok önemlidir. Uygun risk puanları verildiğinde, ilk önce hangi tehlike veya tehlikelerin ele alınması, hangi kontrol önlemlerinin uygulanması ve her biri için ne kadar bütçe ayrılması gerektiği gibi soruları cevaplamak daha kolay olacaktır. Bu ayrıca yönetimin kısa vadeli planlarının yanı sıra uzun vadeli plan yapmasını sağlar. Riskleri karşılaştırmak elmalar ile armutları karşılaştırmak gibidir. Risk Değerlendirmesi, işyerinde birbiri ile alakası bulunmayan ve karşılaştırılamaz gözüken birçok risk için etkili bir kıyaslama yöntemi sağlamaktadır. Burada zorluk, riskin iki temel bileşeni bulunmasıdır; şiddet ve olasılık. Bazı kazaların olma olasılığı daha fazlayken, sonuçları daha az şiddetli; bazılarının da olma olasılığı düşükken sonuçları daha şiddetli olabilir. 3T risk matrisi bu sorun için etkili bir çözüm sağlamaktadır. Yaralanma ve hastalıkların şiddetlerine göre ayrılarak sınıflandırılması basit denebilecek bir işlemdir. Bunun için sadece kategorilerin sayısına (şiddet düzeyleri) karar vermek ve bunlar arasındaki sınırları çizmek gerekir. 3T Risk Değerlendirmesi yöntemi bir sonraki bölümde, Tablo 4’te örnekle açıklanmış belirli bir ayrım yaklaşımına sahiptir. Diğer bir husus da yaralanma veya hastalığın meydana gelme olasılığıdır. Gelecekte yaşanacak olayların olma olasılığını hesaplamak zordur. Zor olmasının birkaç nedeni vardır: ilki, işyerinde belirli bir kaza veya hastalık türüyle ilgili sınırlı miktarda kayıt bulunması veya hiç kayıt bulunmamasıdır. Bu durumda, hesaplama güvenilir sonuçlar vermez veya hesaplama yapmak imkansız hale gelir. İkincisi, üretim güvenliğinde seviye günden güne veya haftadan haftaya fark edilir oranda değişebilir. Örneğin, bir çalışanın belirli bir hafta boyunca titiz olmayan davranışlar sergilemesi o hafta için kaza olasılığını arttırır. Potansiyel olarak şiddetli bir yaralanma veya hastalığın yanlışlıkla düşük olasılıklı olarak hesaplanması, gerekli önleyici tedbirlerin alınmaması için yaygın bir neden veya bahane olmaktadır. 3T Risk Değerlendirmesi de olasılık hesabı, her bir tehlikeye yönelik mevcut kontrollerin kanunlar, standartlar ve iyi uygulamalar ile ne kadar uyumlu olduğunun değerlendirilmesine dönüştürülmüştür. Bu yöntem uygulanabilir; çünkü yaygın tehlikelerin büyük bir çoğunluğu İSG yönetmelikleri ve standartları hazırlanırken zaten değerlendirilmiştir. Mevcut kontrol düzeyi yeterli ise, yaralanma veya hastalıkların ortaya çıkma olasılığı düşük olmalı, bu durumda da iyileştirme ihtiyacı bulunmamalıdır. Risk Değerlendirmesini yeni yöntemle yapmak çeşitli avantajlar sağlamaktadır:

Mevcut kontrol önlemlerini incelemek, gelecekte olacak olayların hesaplamasını yapmaktan çok daha kolaydır
Bu tür bir inceleme, yasal yükümlülükler ve iyi uygulamalara uyum sağlamak için ne tür iyileştirmelere ihtiyaç olduğunu doğrudan ortaya koymaktadır.

3T Risk Değerlendirmesi

3T Risk Değerlendirmesinde kullanılan yeni risk matrisi aşağıdaki tabloda gösterilmiştir. Bu geleneksel 3 puanlı şiddet ölçeği ile yeni 3 puanlı kontrol ölçeğinden oluşmaktadır.

3t-risk-matrisi — 3T Risk Değerlendirme Matrisi

Şiddet ölçeği aşağıdaki gibidir:

Hafif şiddetli
1. Hafif yaralanma veya rahatsızlık, en fazla 3 gün çalışamama;
Orta şiddetli
1. Uzun süreli yaralanma veya hastalık; basit yaralanmalar veya kırıklar gibi,
1. En fazla 30 gün çalışamama
Son derece şiddetli
1. Kalıcı yaralanma/hastalık veya ölüm, parmak kesilmesi, ikinci/üçüncü derece yanıklar, kafatası çatlakları, kanser, astım.

Kontrol ölçeği ise aşağıdaki gibidir:

Önlem ve kontroller yeterlidir, hiçbir sorun belirmemiştir. Daha ayrıntılı olarak:
1. Makineler, aletler ve yapılar; mevzuat ve standartlar ile uyumludur,
1. İş, sağlıklı ve güvenli olması için tasarlanmış ve organize edilmiştir,
1. Çalışanlar eğitim almış ve gerçekten doğru (güvenli) çalışma uygulamalarını kullanmaktadır.
İyileştirmeye bir miktar ihtiyaç duyulmaktadır, sorunlar belirmiştir
İyileştirmelere ciddi ihtiyaç duyulmaktadır, sorunlar sık sık belirmektedir.

Her modülde belirlenen her bir risk için, yukarıdaki kurallar uyarınca bir risk puanlaması yapılmalıdır. 3T Risk Değerlendirmesi formlarında her bir riskin karşısına puanların yazılması için sütunlar bulunmaktadır. Örneğin, hesaplanan şiddet derecesi 3 iken mevcut kontrol düzeyi 2 olarak tahmin edilmiş ise, risk puanı 4’tür. Aşağıdaki tabloda önleyici faaliyetlerin (ÖF) planlanmasında rehber olması için hazırlanmıştır. Puan 4 ya da 5 ise, ÖF’ye hızla ihtiyaç duyulur. Bazı durumlarda tehlikeli ekipmanın kullanımına güvenlik tedbirleri uygulanana kadar ara vermek gerekli olabilir. Son derece şiddetli (sonuçlar doğurabilecek) bir tehlike mevcut ise ve kontrol düzeyi yeterli hale getirilmişse, kontrol düzeyini yüksek tutabilmek amacıyla mevcut durum izlenmelidir. Örneğin, iskelede yapılan işlerde, düşme tehlikesi her zaman için vardır ve korkuluk ve platformların durumu daima izlenmelidir. Risk puanlarının verilmesi bittikten sonra, değerlendirme ekibi iyileştirme önlemleriyle ilgili önerileri tartışmak üzere beyin fırtınası yapmalıdır. Teklifler ayrıca 3T Risk Değerlendirmesi formlarında bulunan ilgili tablolara yazılmış olmalıdır. Ekip ayrıca önerilen iyileştirme önlemi uygulandıktan sonra azaltılacak riskin gelecekteki puanını tahminen hesaplamayı tercih edebilir. Böylece durumun daha iyi anlaşılması beklenir. Ayrıca, yönetimin incelemesi ve onaylaması için sunulabilecek, risk puanlarının özetlendiği bir belge bulunmaktadır. Yönetim tarafından kabul edilmiş ÖF’ler ile ilgili başka bir özet belgesi de bulunmaktadır. Yönetim teklif edilen tedbirlerden bazılarını onaylamayabilir veya bekletebilir veya verilen puanlarla ilgili hemfikir olmayabilir. Son kararı vermek yönetimin sorumluluğudur. Son olarak, bütün Risk Değerlendirmesi süreci için iş güvenliği uzmanlarından oluşan bir ekibi görevlendirip onları sahadaki şantiye şefleri, mühendisler ve çalışanlarla baş başa bırakmanın iyi bir fikir olmayacağını vurgulamakta fayda görüyoruz. Pek çok ülkede yapılan geçmiş uygulamalarda böyle bir yaklaşımın gereksiz bürokrasi yaratacağı, çıkar çatışmalarına yol açacağı, değerlendirme sonuçlarının yetersiz kalmasına neden olacağı ve planlanmış ancak uygulanmamış önlemleri doğuracağı görülmüştür. Halbuki, yönetim kadrosunun bu sürece dâhil olarak bütün ilgili taraflara bu faaliyetlere tam destek verildiğini bildirmesi durumunda Risk Değerlendirmesi ekibi, iş güvenliği uzmanları ile işbirliği yapacak, riskle ilgili duyarlılığı arttırmak için çalışacak ve önleyici tedbirleri doğru şekilde uygulayacaktır.

3t-risk-degerlendirme-tablosu — 3T Risk Değerlendirme Formları

3t-risk-degerlendirme-tablosu-2 — Risk Değerlendirme Formları

3t-risk-degerlendirme-tablosu-3 — 3T risk Değerlendirme Formları

Puanlama Talimatları

Risk Değerlendirmesi Matrisine (aşağıdaki tablo) göre her bir tehlike veya sorun için 0 ila 5 arası risk puanları belirlenmiştir. Risk puanı potansiyel şiddet ile kontrol önlemlerinin düzeyinin bir bileşkesidir. Aşağıda şiddetin değerlendirilmesi için farklı türde potansiyel tehlike örnekleri verilmiştir. Diğer tabloda ise, çeşitli şiddet seviyelerinde yaralanma ve hastalık örnekleri verilmiştir.

3t-risk-matrisi-1 — Yeni 3T Risk Değerlendirme Matrisi

Aşağıdaki durumlarda kontrol önlemleri yeterlidir:

Makineler, araç-gereç ve her türlü yapı, yasa ve standartlara uygundur.
İşler, güvenli ve sağlıklı yürütülecek şekilde tasarlanmış ve düzenlenmiştir.
Çalışanlar eğitim almış, doğru (güvenli) bir şekilde çalışmaktadırlar

3t-risk-matrisi-2 — Risk puanlarının açıklamaları

Yeni matris AB Çerçeve Direktifi ile OHSAS 18001 standardının işyeri risk değerlendirmesi konusundaki gereklerini yerine getirmektedir. Olasılığı bu yeni yöntemle hesaplamanın getirdiği birkaç avantaj vardır:

Kontrol önlemlerini yerinde ölçmek kolaydır.
Gelecekte meydana gelebilecek kazaları tahmin etmeye gerek yoktur.
- Mevcut kontrol düzeyi gelecekteki kaza ve hastalıkları tahmin ettirir
Tartışma en alakalı konular üzerinde yoğunlaşır.
- Başka bir önlem almaya gerek var mı, yok mu?
- Gerek varsa, ne tür önlemler almak gerekir?

Değişik şiddet seviyeleri ve çeşitli modüller için yaralanma ve hastalık örnekleri

MODÜLLER	Yaralanma ve hastalıklar için potansiyel şiddet örnekleri
Hafif şiddetli	Orta şiddetli	Yüksek şiddetli
Genel	Meydana gelen olay geçicidir ve çalışanlara veya çalışanların iş görürlüğüne zarar vermez, iş günü kaybı 3 günden azdır.	Geçici, fakat olumsuz etkileri mevcut, kayıp iş günü 3 ila 30 gün arasındadır.	Meydana gelen olay çalışanlara veya çalışanların iş görürlüğüne ciddi zarar verir. Sonuçları şiddetli veya kalıcıdır. 30 günü aşkın olası kayıp iş günü, kalıcı iş göremezlik veya ölümle sonuçlanır.
Ergonomi	Geçici rahatsızlık, tahriş, göz yorgunluğu, anlık baş, omuz veya sırt ağrısı	Tendon kılıflarında iltihap, sürekli baş, omuz veya sırt ağrısı gibi uzun vadeli, tekrarlayan baskı sonucu oluşan rahatsızlıklar	Şiddetli kas – iskelet sistemi rahatsızlıkları, emeklilik
Kaza Tehlikeleri	Zorlama ve burkulma, küçük kesikler ve ezikler, küçük yanıklar	Yanıklar, kemik çatlaması, geçici olumsuz etkiler. Yangın güvenliğini, kurtarma faaliyetlerini olumsuz etkiler veya çıkışın kapanmasına yol açar.	Kalıcı ve şiddetli duyma veya görme bozukluğu, kafatası, göğüs, boyun çatlağı ya da pelvik çatlak, hayati tehlike. Söz konusu sorun büyük bir yangına yol açabilir veya acil çıkışı kapatabilir, malzemede büyük hasara neden olabilir
Kimyasal&Fiziksel Tehlikeler	Rahatsızlık, tahriş, küçük yanıklar veya soğuk ısırması, göz enfeksiyonları	Yanıklar, cilt yaraları, kızarıklık, veya alerjik rinit, çevresel risk	Kalıcı ve şiddetli duyma kaybı veya gözle ilgili rahatsızlıklar, zehirlenme, solunum yetmezliği, nörolojik hasar, mesleki kanser, emeklilik, hayati tehlike, yangın tehlikesi, ciddi çevresel tehdit
Psikososyal	Problem geçici ve az miktarda hasar söz konusu.	İşyerindeki herkes veya çalışanların sağlığı açısından olumsuz sonuçlar. Örn. Rahatsız edici iş atmosferi, aşırı duygusal stres ve devamsızlık.	İşyerindeki herkes veya çalışanların sağlığı açısından ciddi sonuçlar. Örn. İşyerinde anlaşmazlıklar, şiddetli zihinsel baskı, bitkinlik, uzun vadeli / devamlı iş göremezlik

Örnek 1: A1-Yürüyüş yolu yanlış istifleme yüzünden bloke olmuş. Bu yüzden, depolama alanları organize edilmeli ve yürüme yolları işaretlenmeli. Bu durum için ilk risk puanı 4 olarak hesaplanmıştır Eğer işyerindeki çalışma devamlı değil ise tehlikenin sonuçları asgari seviyede olacaktır. Risk yönetiminin iyileştirilmesi gerekir. Yanlış depolanmış malzeme, yürüyüş yolundan kaldırılmalı ve yürüyüş yolunu serbest tutmak için durum izlenmelidir. Bu durumda risk puanının 1’e düşmesi beklenir. Örnek 2: B3- Taşlama makinesinin operatörü soğuk hava ve cereyana maruz kalıyor, buna bağlı olarak uzun vadede hastalık oluşma ihtimali yüksektir. Kıyafet seçimi iklim koşullarına göre yapılır ve uzun vadeli risklerin çözümüne odaklanılarak mevcut tehlike en aza indirgenir. İlk risk puanı 3 olarak değerlendirildi. Uygulanabilecek iyileştirmelerden biri uygun kıyafet seçimi ve KKD kullanımıdır. KKD gerektiği gibi giyilir ve risk sürekli olarak izlenirse risk puanının 2’ye düşmesi beklenir. Örnek 3: K1- İşyerinde temizlik talimatları hazırlanmamış. Talimatların olmaması ortamın temiz ve düzenli olmamasına, bunun akabinde çeşitli yaralanma ve hastalıkların ortaya çıkmasına yol açabilir. İlk risk puanı, 2 olarak hesaplanmıştır. İlgili talimat ve belgelerin tamamlanması sonrasında, etkili izleme ve kontrol ile risk puanı 2’den 0’a düşecektir.

Risk Puanlarının Özeti

Aşağıda, işletme bünyesindeki genel ve kategorik risk seviyelerini izlemek için yönetim kadrosu tarafından kullanılabilecek örnek bir özet form verilmiştir.

Şirket	Neden İş Güvenliği	Tarih:	02.01.2019
Değerlendirmeyi yapan:	Kadir Bilen
Bölüm	İmalat Bölümü

Riskler değerlendirildikten ve iyileştirme önlemleri üzerine karar verildikten sonra, bunlar yönetimin onayına sunulur. Onay aşamasından sonra, kimin neyi ne zamana kadar yapacağını gösteren bir faaliyet planı hazırlanmalıdır. Faaliyet planına dahil edilecek çalışmalar doldurulmuş olan formlardan yola çıkılarak belirlenebilir: “İyileştirme tedbirleri için Öneriler (gerekirse)”. Aşağıda bir örneği verilmiştir.

MADDE	RİSK PUANI	FAALİYET TANIMI	SORUMLU	HAZIR OLDUĞU ZAMAN
A1	4	Yürüyüş yolu yanlış depolama yüzünden bloke olmuş. Bu yüzden, belirli noktalar depolama alanı olarak ayrılmalı ve yürüyüş yolları işaretlenmeli.	OSE	ŞİMDİ
A2	3	Kabinin parçalarının ayrılması tehlikesi var. Parçalar birleştirilecek.	OSE	ŞİMDİ
A5	3	Taşlama makinesinin kablo koruyucuları deforme olmuş. Normal bakım işlemi yapılmalı.	ME	ŞİMDİ
B3	3	Atmosferik sıcaklık düzeyi soğuk havada çalışmaya uygun değil. İklim koşullarına bağlı olarak, uygun kıyafet seçimi yapılmalı.	ME	05.01.2019
D4	4	Atmosferik sıcaklık düzeyi soğuk havada çalışmaya uygun değil. İklim koşullarına bağlı olarak, uygun kıyafet seçimi yapılmalı. El ile taşıma uygun değil, taşıma işlemi kaldırma ekipmanı ile yapılmalı.	ME	11.01.2019
H12	3	Taşlama makinesi ile tekrarlayan iş yapılıyor. Taşlama makinesinin yeniden tasarlanması gerekiyor	ME	ŞİMDİ
K1	2	Temizlik talimatları hazır değil, gerekli doküman hazırlanmalı.	ME	ŞİMDİ

Sonuç

İSG Yönetimi işyerindeki koşulların Risk Değerlendirmesine dayanır. Düzeltici ve önleyici önlemler ancak tehlikelerin ve bu tehlikelerin doğurduğu risklerin tespit edilmesi yoluyla belirlenebilir. Risk Değerlendirmesi, farklı yöntemler kullanılarak yapılabilir. İSGİP Projesi “İmalat Sanayi için 3T Risk Değerlendirmesi” yönteminin kullanılmasını tavsiye etmektedir Hem Avrupa Birliği (AB) hem de Türk mevzuatı işverenin çalışma ortamındaki güvenlik ve sağlık risklerini tespit etmekle yükümlü olduğu ilkesine dayanılarak hazırlanmıştır. O halde, tehlikeler ortadan kaldırılamıyorsa işveren, bu tehlikelerin sağlık üzerindeki olası etkilerini değerlendirerek kazaları ve hastalıkları önlemek için gerekli kontrol önlemlerini almak zorundadır. İşletmedeki çalışanların tamamının o veya bu şekilde Risk Değerlendirmesine katılmaları gerekir. Bulunan riskler konusunda mühendislere, şeflere ve çalışanlara veya çalışan temsilcilerine bilgi verilmelidir. Verilecek talimat ve eğitimler, Risk Değerlendirmesi sürecini ve çalışma ortamında yapılacak iyileştirmeleri kolaylaştıracaktır.

Risk Değerlendirme Formları

İşyeri/Departman: …………………………………………………………. Tarih: …………… Değerlendirmeyi yapan: …………………………………………………….. Değerlendirmenin hedefi:…………………………………………………… Önceki değerlendirme (tarih): ………………………… Sonraki değerlendirme (tarih): ……………………. Temel Modüllerin Seçimi Temel modüller, her işyeri risk değerlendirmesinde bulunması gereken iş sağlığı ve güvenliği unsurlarını kapsamaktadır. Temel Modüller;

Kazalara yol açabilecek tehlikeler
1. B. Çalışma ortamındaki fiziksel tehlikeler
1. C. Çalışma ortamındaki kimyasal ve biyolojik tehlikeler
1. D. Yapılan işin kas ve iskelet sistemine yaptığı baskı faktörleri
1. E. Yapılan işteki psiko-sosyal stres faktörleri

Özel Modüllerin Seçimi Aşağıdaki özel modüllerin bazıları yararlı olabilir ve hedef (yapılan iş) için gerekli olduğunda kullanılabilir. Bunun yanı sıra çevre ve şirket güvenliği değerlendirmek gerektiğinde kullanılabilecek modüller de mevcuttur. Yalnızca hedefiniz için gerekli olan ve işyerinin performansını iyileştirmek için kullanabileceğiniz modülleri seçiniz.

İç nakliye ve taşıma
- G. Genel trafikte araç kullanma
- H. Makineler ve el aletler
- I. Yangın güvenliği
- J. Çevresel konular
- K. İşyerinde güvenlik ve davranış kültürü
- L. İşyeri bina ve eklentileri
- M. Kurulum ve bakım çalışması
- N. İş sağlığı hizmetleri
- O. Değerlendirilen iş/konunun özel nitelikleri

Not: Her modül bir değerlendirme formundan (A4 sayfası) oluşmaktadır. Güvenlik kriterlerine dair ek bilgiler notlama için de mevcuttur. Örnek 3T Risk Değerlendirme Çalışmasını indirmek için TIKLAYINIZ

A. Kazalara Yol Açabilecek Tehlikeler	Uygulanmaz	Uygun	Uygun Değil
A1. ZEMİN, YOLLAR VE MERDİVENLER Zemin hasar görmemiş ve dayanıklıdır. Yollar yeterli boyutlarda ve gerektiği takdirde işaretlerle belirtilmiştir. Düşmelere karşı koruyucular kuralına uygundur. Merdivenler ve rampalar korkuluklarla ve kaydırmazlarla donatılmıştır.
A2. DÜZEN, TEMİZLİK VE KAYMAYI ÖNLEYİCİ TERTİBAT Zemin, yollar, tezgahlar, mahfazalar, raflar ve askılar düzenli ve temizdir. Atık konteynerleri hasar görmemiş, düzgün ve uygun şekilde işaretlenmiştir. Daha fazla atık saklanabilir ve hiçbir zararlı materyal ya da unsur içermemektedir. Kaymayı önleyici tertibat kötü havalarda da işlev görmektedir.
A3. İÇ NAKLİYE VE TRANSFERLER Trafik planı güncel durumdadır. Nakliye yolları, yükleme ve boşaltma platformları yeterince geniş ve güvenlidir. Nakliye ekipmanı düzgündür ve uygun bir şekilde depolanmıştır. Personel güvenli çalışma yöntemlerine uygun çalışmaktadır.
A4. GENEL TRAFİKTE ARAÇ KULLANMA Araçlar ve güvenlik ekipmanları uygun ve düzenlidir – Güvenli ve dikkatli araç kullanmaya özen gösterilmektedir. Uzun süre araç kullanmaktan, yoğun programlardan ve gece ya da kötü havalarda araç kullanmaktan kaçınılmaktadır
A5. MAKİNELER VE EL ALETLERİ Makineler ve el aletleri uygun ve güvenlidir, uygun güvenlik cihazlarına sahiplerdir. Kontrol cihazları çalışır durumdadır ve açık bir şekilde işaretlenmiştir. Kullanım ve bakım alanlarına yönelik erişim yolları güvenlidir. Güvenli çalışma yöntemlerine riayet edilmektedir.
A6. YÜKSEKTE ÇALIŞMA Yüksekte yapılan çalışmalar planlanmıştır ve güvenli bir şekilde yürütülmektedir. Platformlar ve yükseltilebilen çalışma platformları uygun bir şekilde kullanılmaktadır. Gerekliyse düşmeye karşı koruyucu donanımlar giyilmektedir.
A7. YANGIN VE PATLAMALARA KARŞI GÜVENLİK ÖNLEMLERİ Depo alanları düzenlidir ve fazladan yanıcı madde yoktur. Elektrik kabloları ve cihazları düzgündür. Yangın alarmları ve ilk aşamada kullanılacak söndürme ekipmanı uygun durumdadır. Acil durum çıkışları uygun ve açık bir şekilde işaretlenmiştir. Yanıcı ve patlayıcı maddelerin, özellikle basınçlı kazanların bakımı ve kontrolü düzgün bir şekilde yapılmaktadır. Bu maddeler, kazayla çarpma vs. gibi durumların önüne geçecek şekilde güvenli yerlerde depolanırlar ve bu maddelerin idaresi kalifiye personel tarafından yürütülür.
A8. İLK YARDIM VE ACİL DURUMLARA HAZIRLIK İlk yardım ekipmanı ve ilk yardım becerilerine sahip çalışan sayısı yeterlidir, tahliye planı güncel durumdadır.

Sorunlar ve mevcut kontrol önlemleri	Risk puanları 0-5